Vladimir Putin chorak asr oldin Rossiyada hokimiyat jilovini qo‘lga olganidanoq Moskvaning global kuch sifatidagi maqomini tiklashga kirishdi.
Bunga 15 yil vaqt ketdi, ammo Rossiya Suriya fuqarolar urushiga aralashdi va buni o‘zining xalqaro maydonda hisobga olinishi kerak bo‘lgan kuchi sifatida ko‘rsatdi.
Moskva bu kuchdan Yaqin Sharq va undan tashqarida o‘z ta’sirini kengaytirish uchun foydalandi.
Moskvaning asosiy ittifoqchisi bo‘lgan prezident Bashar Assad hokimiyati qulashi Rossiyaning buyuk davlat bo‘lish intilishlariga jiddiy zarba berdi.
"Putinning Suriyadagi harbiy sarguzashti Rossiyaning buyuk davlat ekanligini va o‘z ta’sirini chet elga yoya olishini ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan edi," deydi Yaqin Sharq bo‘yicha mutaxassis Fillip Smit. "Suriyani yo‘qotish – Putin uchun katta tarsaki."
Asadning ag‘darilishi nafaqat Rossiyaning obro‘siga putur yetkazdi, balki katta strategik mag‘lubiyat ham bo‘ldi.
Suriyada Rossiyaning ikkita yirik harbiy inshooti joylashgan: Hmeymimdagi havo bazasi va Tartusdagi dengiz bazasi. Ikkinchisi Rossiyaning yagona iliq suvli dengiz bazasi bo‘lib, Moskvaga O‘rta yer dengiziga chiqish imkonini beradi.
"Rossiya Suriyadagi bazalaridan foydalanib, o‘z qudratini ham sharqiy O‘rta yer dengiziga, ham keng Yaqin Sharqqa yo‘naltirdi," dedi Smit.
Serxarajat aktiv
2015-yilda Rossiyaning Suriyaga harbiy aralashuvi urush oqimini o‘zgartirdi. Moskvaning isyonchilar pozitsiyalariga qarshi halokatli havo hujumlari Suriya armiyasiga keng hududlarni qaytarib olishga va Asadni hokimiyatda saqlab qolishga yordam berdi.
Moskvaning Suriya kampaniyasi Ukrainaning Qrim yarim oroliga bostirib kirgani hamda Ukraina sharqidagi ayirmachi kuchlarni qo‘llab-quvvatlaganidan bir yil o‘tib sodir bo‘ldi.
Moskva o‘zini Qo‘shma Shtatlar, NATO va umuman G‘arbga qarshi tura oladigan kuch sifatida ko‘rsatish uchun Suriya va Ukrainadagi ishtirokidan foydalanib, O‘rta yer dengizidan Afrika va Lotin Amerikasigacha global ta’sirini kengaytirdi.
Mutaxassislar ta’kidlashicha, 2022-yil fevral oyida Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirganidan so‘ng, Suriya Moskva uchun yanada muhim aktivga aylandi, shu bilan birga ikki frontda harbiy harakatlarni davom ettirish muammosini ham keltirib chiqardi.
Asad hukumati qulagach, Rossiyaning Suriyadagi harbiy aktivlari yo‘qotilishi kutilayotgani bilan bu vazifa yanada murakkablashdi.
Rossiya allaqachon Ukrainaga boy bergan Kurskdagi hududlarni qaytarib olish uchun qarshi hujumga katta kuch sarflamoqda, hattoki Shimoliy Koreya qo‘shinlarining yordamiga tayanmoqda. Ayni paytda, u ehtimoliy tinchlik muzokaralaridan oldin Ukraina sharqidan iloji boricha ko‘proq hududni egallashga urinmoqda.
Rossiyaning O‘rta yer dengizi sohilidagi harbiy obyektlarini AQSH tomonidan terrorchi deb e’tirof etilgan "Hayot Tahrir ash-Shom" (HTSH) tashkiloti va uning ittifoqchilari boshchiligidagi jangarilar bosib olishi mumkin.
Vashington instituti katta ilmiy xodimi Aaron Zelin Rossiya Suriyadagi aktivlarini himoya qilish uchun yetarli harbiy kuchga ega emasligini ta’kidlaydi.
"Shuni yodda tutish kerakki, Rossiya 2015-yilda Suriyaga birinchi bor kirib borgandagiga nisbatan hozir Ukrainada kattaroq urush bilan shug‘ullanishga majbur," deydi Zelin.
"Rossiyaning Sahroi Kabirdan janubdagi Afrikada ham jang qilayotgan kuchlari bor. O‘n yil oldingi, [Yevgeniy] Prigojin boshchiligidagi Vagner guruhi mavjud bo‘lgan davrdan farqli o‘laroq, Rossiya hozir o‘sha darajadagi salohiyat yoki qobiliyat bilan kurasha olmaydi."
Zelin, ayniqsa, Tartus harbiy-dengiz bazasini yo‘qotish "Rossiya uchun juda katta yo‘qotish" bo‘lishini ta’kidlaydi.
"Bu Rossiyaning dengiz kuchlarini namoyish etish uchun foydalanishi mumkin bo‘lgan yagona iliq suv portidir, – dedi u. – Uni yo‘qotish Rossiyani Yaqin Sharqning markazidan ajratib qo‘yadi."
Moskva 8-dekabr kuni HTSH va uning ittifoqchilariga taslim bo‘lgan Damashqqa yordam berish uchun quruqlikdagi qo‘shinlarini yubormadi. Rossiya noyabr oyi oxirida jangarilar Asad kuchlariga qarshi hujum boshlaganidan beri o‘nlab havo zarbalarini amalga oshirdi, ammo Moskvaning cheklangan aralashuvi isyonchilarning ilgarilab borishini to‘xtata olmadi.
Mutaxassislar fikricha, Rossiya Suriyadagi muvaffaqiyatsizligi uchun katta tovon to‘laydi.
Asadning qulashi "Rossiyaning xorijda harbiy va siyosiy ta’sirini saqlab qolish nuqtayi nazaridan hali ham global kuch ekanligi haqidagi da’vosiga katta zarba" bo‘ldi, dedi Germaniya xalqaro va xavfsizlik masalalari instituti xodimi Hamidrizo Aziziy.
Lotin Amerikasi va Afrika kabi boshqa mintaqalardagi ishtirokchilar "Rossiya bilan aloqalarini va unga tayanish rejalarini qayta ko‘rib chiqa boshlashlari mumkin," deb qo‘shimcha qildi u.
